NOTISIA

DISKURSU XEFE ESTADU MAIOR JENERÁL F-FDTL IHA SERIMÓNIA ABERTURA IGUALIDADE JÉNERU F-FDTL Tema: "Komprende Importánsia Igualdade Jéneru iha F-FDTL"

DISKURSU XEFE ESTADU MAIOR JENERÁL F-FDTL IHA SERIMÓNIA ABERTURA IGUALIDADE JÉNERU F-FDTL
Tema: "Komprende Importánsia Igualdade Jéneru iha F-FDTL"
 
Kuartel Jeneral, 14 Novembru 2025
 
1. Distintus Oradóres,
2. Distintus Konvidadu sira hotu, maluk Membru F-FDTL tomak iha ne'e,
 
Bom dia!
 
Ho respeitu maka ha'u loke palestra ida-ne'e kona-bá fundamentál bá futuru ita-nia Forsas Armadas nian iha Igualdade Jéneru.
F-FDTL moris husi luta FALINTIL nian, iha ne'ebé mane no feto luta hamutuk bá ukun rasik-an. Ohin, ita hasoru dezafiu foun ida: transforma legadu ida-ne'e bá Forsas Armadas ne'ebé profisionalizadu no modernizadu.
 
Profisionalizasaun Militár la'ós de'it kona-bá ekipamentu no teknolojia ne'e kona-bá harii instituisaun ne'ebé reflete valór demokrátiku sira no utiliza talentu nasionál hotu-hotu ne'ebé disponivel.
 
Ita presiza klaru: instituisaun Militár profisionál ida labele esklui talentu umanu. Eskluzaun sistemátiku bá feto la'ós de'it injustu, ida-ne'e hanesan fallansu estratéjiku. Integrasaun tomak feto sira-nian iha F-FDTL esensiál tanba razaun haat:
1. Efikásia Operasionál: Ekipa oioin foti desizaun ne'ebé efisiente iha situasaun kompleksu sira;
2. Exelénsia iha Rekrutamentu: Asesu bá grupu talentu ne'ebé garante kualidade superiór;
3. Lejitimidade Demokrátika: Forsas Armadas ne'ebé reprezenta populasaun tomak iha lejitimidade bo'ot.
4. Padraun Internasionál: Profisionalizasaun Militár modernu presiza integrasaun jéneru.
Iha Janeiru 2024, Governu aprova ona Planu Asaun Nasionál daruak kona-bá Feto, Pás no Seguransa (NAP 1325) bá tinan 2024-2028, hodi kumpre Rezolusaun Konsellu Seguransa ONU nian 1325.
 
Rezolusaun ida-ne'e, ne'ebé adopta iha tinan 2000, estabelese katak pás no seguransa sustentável imposivel bainhira feto sira esklui husi desizaun seguransa nian.
Rezolusaun 1325 bazeia bá pilár ha'at ne'ebé sei orienta F-FDTL:
1. Partisipasaun: Asesu tomak bá feto iha kareira Militár hotu-hotu, inklui kombate no komandu.
2. Prevensaun: Inkluzaun feto iha estrutura foti desizaun nian kontribui bá prevensaun konflitu.
3. Protesaun: Mekanizmu sira hasoru asédiu, diskriminasaun, no violénsia bazeia bá jéneru.
4. Perspetiva Jéneru: Análize bá politika hotu-hotu liu husi Jéneru.
 
Nu'udar Xefe Estadu-Maiór Jenerál, ha'u apela bá lideransa, hahú husi Komandante Komponente no Unidade sira no Xefe Divizaun sira hotu atu foti medida estratéjiku lima tuir mai:
1. Integrasaun Kompleta
Espesialidade Militár hotu-hotu nakloke bá feto bazeia bá méritu no Programa mentorizasaun bá ofisiál feto sira.
2. Modernizasaun Institusionál
Reforma bá instalasaun Militár sira bá alojamentu inkluzivu;
Implementasaun kódigu konduta ne'ebé metin hasoru asédiu no diskriminasaun;
Asegura mekanizmu relatóriu ho transparénsia.
3. Rekrutamentu Bazeia bá Méritu
Halakon barreira sira ne'ebé la nesesáriu ne'ebé esklui feto.
Avaliasaun fiziku sira ne'ebé reflete ezijénsia operasionál lejítimu sira, la'ós estereótipu.
4. Formasaun Profisionál
Integrasaun edukasaun Jéneru iha kursu lideransa nian;
Treinamentu bá ofisiál sira atu lidera ekipa sira ne'ebé heterojéneo.
5. Responsabilidade ka Prestasaun Kontas Métrika progresu ne'ebé klaru atu relata tinan-tinan.
Avaliasaun sira komandante nian ne'ebé liga bá lideransa inkluzivu.
 
Bá pesoál Militár mane sira, Profisionalizasaun la ameasa ita-bo'ot sira nia kareira-ida-ne'e permite atu serbisu ne'ebé di'ak liu ho sira, la haree bá jéneru. Diskriminasaun bazeia bá jéneru la konsistente ho valór Militár sira. Hotu-hotu tenke sai pioneiru bá transformasaun ida-ne'e. Bá pesoál Militár feto sira: Ita-boot sira mak erdeiru bá inan-feton sira ne'ebé luta bá ukun rasik-an. F-FDTL modernu oferese espasu bá ita-bo'ot sira atu serbí. Ezije husi ita-bo'ot sira profisionalizmu no aten-barani hanesan ita ezije bá ema hotu. Instituisaun la buka símbolu buka líder sira ne'ebe exelente.
 
Hau hakarak sublinha mós bá militares feto sira atu halo ekilíbriu bá vida profisionál no vida privada. Hau akompanha katak feto Militár sofre violensia domestika no presaun psikolójika barak, ne'eduni apela atu mantein papel nu'udar edukadora iha família, bá laen no oan sira, nune'e mós iha korajen atu luta hasoru dignidade feto nian. Ita moris sosiedade ne'ebe ho sistema patriarkal, maibé ne e la sai barreira atu transforma mentalidade mane nian. Iha ita nia istória resente luta bá libertasaun nasionál, feto sempre halo papel ida krusiál ho sofrimentu fiziku, barak hetan violasoens sexuais, maibé ne'e mak konsekuénsia husi ita nia luta bá dignidade to'o libertasaun Nasionál.
 
Ohin loron, bainhira ha'u haree feto ofisiáis, ha'u haree futuru F-FDTL nian-instituisaun ida ne'ebé fiar-an, iha kbiit ne'ebé merese povu Timor tomak nia konfiansá.
A porgualdade Igualdade jéneru la hamenus profisionalizmu Militár-ida-ne'e maka imperativu ida husi profisionalizmu Militár modernu.
 
Iha tinan lima oin mai, ita sei harii F-FDTL ida ne'ebé diferente: la'ós tanba ita abandona valór fundamentál sira korajen no disiplina nian, maibé tanba ita rekoñese katak valór sira-ne'e serbí di'ak liu bainhira nasaun tomak bele kontribui.
 
FALINTIL - Forsa Defeza Timor-Leste nian sei sai vanguarda bá igualdade jéneru la'ós tanba impozisaun esterna, maibé tanba ita rekoñese katak igualdade jéneru labele haketak husi instituisaun Militár ida ne'ebé jenuinu modernu, profisionalizadu no dignu bá Timor-Leste.
 
Obrigado ba atensaun no ha'u hein katak ita-bo'ot sira iha loron ida ne'ebé produtivu.
 
Ekipa Media F-FDTL
📷 Izidor Lopes

Related Articles

Kontaktu Ami

Ave. Nicolao Lobato, Fatuhada
Comoro, Dili, Timor-Leste

Tel: +670 78156312
Email: info@fdtl.mil.tl