Komandu F-FDTL halo Serimónia Despedida ba Forsa Tarefas Kontinjente Nasionál ba Misaun Apoiu umanitária iha Repúblika Filipina
Komandu F-FDTL halo Serimónia Despedida ba Forsa Tarefas Kontinjente Nasionál ba Misaun Apoiu umanitária iha Repúblika Filipina
Kuartel Jeneral, 11 Novembru 2025
Komandu FALINTIL-Forsa Defesa Timor-Leste hamutuk ho Ministeriu Defesa (MD) hala'o despedida ba forsa tarefas konjunta ne'ebé iha loron 12 Novembru sei aranka ba Nasaun Filipinas ho fó apoiu humantariu.
Iha diskursu Xefi Estadu Maior Jenerál F-FDTL Tenente Jenerál Falur Rate Laek hateten ho orgullu sentidu nasional ne'ebé kle'an no ksolok boot ho serimónia formatura despedida ida ba kontinjente sei representa Nasaun Timor-Leste iha misaun apoiu humanitáriu iha Nasaun Filipina.
"Ho sentidu orgullu nasionál ne'ebé kle'an no ksolok boot tebes mak ha'u dirije ba ita boot sira hotu ne'ebé prezente iha serimónia solene formatura despedida ida-ne'e ba kontinjente ne'ebé sei reprezenta Timor-Leste iha misaun apoiu umanitáriu iha Filipina. Momentu ida-ne'e ultrapasa protokolu militár; ida-ne'e konstitui marku istóriku ida iha afirmasaun ba ita-nia nasaun joven iha konsertu nasaun aziátiku nian no iha palku internasionál"
"Exelénsias, kompatriota doben sira hotu, Ita hetan malu iha momentu ida ne'ebé úniku no istóriku tebes. Ba dala uluk, Timor-Leste mobiliza kontinjente ida ho magnitude ida-ne'e -boot liu ne'ebé halibur la'ós de'it ita-nia Forsa Defeza, maibé mós profisionál sira husi Bombeiru, Servisu Saúde, no Institutu Jestaun Ekipamentu husi Ministériu Obras Públikas.
Kompozisaun multi-setoriál ida-ne'e hatudu ita-nia Estadu nia maturidade institusionál no ita-nia kapasidade ba resposta integrada ba emerjénsia umanitaria globál sira".
"Kontinjente ida-ne'e sai iha momentu ida ne'ebé partikularmente signifikativu: iha momentu neʼebé Timor-Leste alkansa adezaun tomak iha ASEAN Asosiasaun Nasaun sira Sudeste Aziátiku nian".
"Realizasaun diplomátika ida-ne'e ho magnitude inestimável tau ita-nia país iha episentru kooperasaun rejionál nian, no ita-boot sira, pesoál militár no sivíl sira ne'ebé prezente iha-ne'e, sei sai embaixadór dahuluk iha era foun ida-ne'e nian. Ita-boot sira lori iha ita-boot nia kabas la'ós de'it mochila no ekipamentu sira, maibé bandeira sagradu ita-nia rai-doben nian no esperansa husi povu ida ne'ebé ultrapasa adversidade inimajinável hodi alkansa sira-nia dignidade".
"Membru kontinjente sira, Imi ida-idak hili ona ho kuidadu ba misaun ida-ne'e. Selesaun ida-ne'e la'ós arbitráriu no la'ós kasuál; ida-ne'e rezulta husi avaliasaun rigorozu ba ita-boot sira nia abilidade teknika, ita-boot sira nia integridade morál, no ita-boot sira nia abilidade atu reprezenta valór fundamentál sira ne'ebé orienta ita-nia nasaun, mak: solidariedade, reziliénsia, haraik-an, no kompromisu ba dame".
"Wainhira ita boot sira sama ain iha rai Filipina, hanoin katak ita boot sira la ba deit nudar individual, maibé nudar Timor-Leste. Ita-boot sira nia jestu ida-idak, liafuan ida-idak, ita-boot sira nia asaun ida-idak sei observa no interpreta nu'udar espresaun ida ba karakter ita-nia nasaun nian. Mundu sei observa la'ós saida maka ita hatete, maibé saida maka ita hatudu ho efetivu liu husi ita-nia hahalok, ita-nia dedikasaun, no ita-nia profisionalizmu".
"Timor-Leste, maski iha limitasaun materiál no dezafiu ekonómiku sira ne'ebé ita hasoru nafatin, iha buat folin-boot ida atu oferese ba mundu esperiénsia sofrimentu nian ne'ebé transforma ba empatia, memória solidariedade internasional ne'ebé tulun ita transforma ha kompromisu atu retribui, no komprensaun kle'an kona-ba valór moris no dignidade ema nian. Ita sei kontribui ho buat uitoan ne'ebé ita iha, maibé ita sei oferese buat ne'ebé dïak liu ne'ebé ita iha".
"Solidariedade la'ós konseitu abstratu ba ita timoroan. Ita hatene didi'ak signifikadu husi ajuda umanitária tanba ita hetan benefisiu husi ida-nee iha momentu nakukun liu iha ita-nia istória. Bainhira komunidade internasional lolo liman hodi tulun ita atu harii filafali, ita aprende katak grandeza loloos nasaun ida nian la'ós sukat husi nia territóriu nia Juan ka nia ekonomia nia robustu, maibé husi nia vontade atu fahe no serbi umanidade".
"Misaun umanitária ida-ne'e iha Filipina reprezenta materializasaun husi kompromisu ida-ne'e. Imi sei sai instrumentu ne'ebé Timor-Leste fó onra ba ninia dívida morál gratidaun nian no afirma ninia fatin nu'udar nasaun solidariedade, responsabilidade, no kompromisu ba prinsipiu universál sira fraternidade nian entre povu sira".
"Permite ha'u, iha momentu ida-ne'e, atu dirije ba ita-boot sira ho liafuan sira orientasaun nian ne'ebé klaru no la iha dúvida kona-ba espetativa sira ne'ebé tau ba ita-boot sira ida-idak:
Primeiru: Hahalok ezemplár la'ós opsionál; ida-ne'e obrigatóriu. Ita-boot sira sujeita ba eskrutiniu konstante, no ita-boot nia hahalok labele halo sala iha sirkunstánsia hotu-hotu. Dixiplina militár, respeitu ba kultura lokál, kortezia iha interasaun sira hotu-hotu, no integridade morál tenke sai ita-boot sira nia marka distintiva.
Segundu: Unidade ekipa nian maka imperativu ba susesu misaun nian. Ita-boot sira mai husi instituisaun no formasaun profisionál oioin, maibé iha teatru umanitáriu operasaun nian ita-boot sei konstitui órgaun ida de'it, forsa ida de'it. Diferensa institusionál sira tenke disolve iha unidade objetivu nian. Suporta malu, respeita abilidade espesífiku husi setór ida-idak, no serbisu iha sinerjia.
Terseiru: Submisaun rigorozu ba ierarkia no Komandu Forsa Tarefa nian maka fundamentál tebes. Kadeia komandu nian eziste atu asegura koordenasaun, seguransa, no efikásia operasionál. Desizaun ruma, asaun ruma, komunikasaun esterna ruma tenke tuir kanál sira ne'ebé apropriadu. Inisiativa individuál ne'ebé la kontroladu bele kompromete misaun tomak.
Dahaat: Ha'u bolu atensaun liuliu ba komunikasaun no deklarasaun públika sira. Iha kontestu kontemporáneu husi midia sosial no komunikasaun instantánea, komentáriu sira ne'ebé la prudente. fotografia sira ne'ebé la apropriadu, ka deklarasaun ne'ebé la konsideradu bele iha reperkusaun sira ne'ebé la proporsionál. Hadook an husi halo komentáriu aleatóriu ka deklarasaun públiku ne'ebé la autorizadu. Komunikasaun esterna hotu-hotu tenke kanaliza liu husi órgaun sira ne'ebé apropriadu. Hanoin katak Ita boot sira reprezenta Estadu Timor-Leste, la'ós opiniaun pesoál.
Kintu: Halo buat hotu ne'ebé presiza atu hasa'e orgullu nasionál. Knaar hotu-hotu, maski parese modestu, tenke hala'o ho exelénsia. Kompetensia téknika, dedikasaun neʼebé la kolen, no espíritu servisu nian tenke karakteriza ita-boot sira nia asaun hotu-hotu. Bainhira ita boot sira fila mai, atu povu Timor tomal bele dehan ho orgullu ne'ebé justifikadu, katak: "Ita boot sira fó onra ba timoroan tomak!".
Apelu ba Família sira:
"Agora ha'u dirije ba distintus familiares husi membru sira kontinjente ida-ne'e feen, la'en, inan, aman, oan, no ema hotu ne'ebé imi hadomi"
"Ami rekoñese sakrifisiu boot ne'ebé ita-boot sira halo hodi permite ita-boot sira nia doben sira atu sai ba misaun ida-ne'e. Separasaun ne'e todan, preokupasaun ne'e naturál, no sira nia auzénsia nia todan sei sente loroloron. Maibé, ami husu Ita-boot sira nia apoiu ne'ebé metin, Ita-boot sira nia orasaun konstante, no Ita-boot sira nia enkorajamentu morál".
"Ita-boot sira maka apoiu indispensavel ba misaun ida-ne'e. Hakmatek ne'ebé ita-boot sira nia família sira sei lori, hatene katak sira iha ita-boot sira nia apoiu no komprensaun, sei sai fundamentál ba dezempeñu sira nia knaar sira. Mantein fiar, haburas esperansa, no sai fonte forsa ba sira ne'ebé serbi nasaun".
"Ami kompromete ami-nia an, nu'udar instituisaun, atu informa nafatin ita-boot sira no fornese apoiu nesesáriu durante periodu destakamentu nian. Ita-boot sira la mesak iha jornada ida-ne'e, nasaun tomak akompaña imi no agradese".
"Orgulhu no Rekoñesimentu Nasionál Ba sira hotu ne'ebé selesionadu atu halo parte iha kontinjente istoriku ida-ne'e, ha'u afirma ho konviksaun: povu Timor orgullu ho imi! Ita-boot sira hili husi ema barak nia leet, la'ós tanba favoritizmu, maibé tanba méritu, kompeténsia, no karákter. Ita-boot sira lori ho ita-boot sira konfiansa husi ita nia instituisaun sira, esperansa husi ita nia nasaun, no admirasaun husi ita nia kompatriota sira".
"Bainhira istória Timor-Leste nian hakerek, sei hanoin kapitulu ida-ne'e nu'udar momentu iha-ne'ebé ita-nia nasaun joven, ho de'it dékada rua restaurasaun independénsia nian, hatudu ba mundu katak nia preparadu atu asume responsabilidade internasionál sira, hodi fó fali solidariedade neʼebé simu, no hodi afirma nia-an nu'udar membru ativu no konstrutivu husi komunidade aziátika no globál".
"Pesoál militár sira, bombeiru sira, profisionál saúde sira, no tékniku sira jestaun ekipamentu nian,Ita-boot sira sei sai iha tempu badak ba misaun nobre ida. Dezafiu sira sei oioin-adapta ba kontestu ida ne'ebé diferente, ezijénsia operasionál sira ne'ebé maka'as, saudades ba ita-boot nia rai-doben no ema ne'ebé imi hadomi. Maibé ami iha konfiansa katak ita-boot sira sei ultrapasa adversidade hotu-hotu ho reziliénsia hanesan ne'ebé karakteriza povu timoroan tomak".
"Serbi ho onra. Serbisu ho dedikasaun. Komporta ho dignidade. Fila fali ho glória.Maromak Kbiit-Na'in, ita nia cultura-lulik, Bei-ala, uma lulik no eroi martir sira husi rai-ulun to'o rai ikun proteje ita-boot sira, fó naroman ba ita-boot sira, no orienta ita-boot sira ho seguru. Atu Bandeira Timor-Leste nian ne'ebé ita-boot sira sei lori ho ita-boot sira dada ho orgullu iha rai Filipina, hodi simboliza solidariedade entre povu maun-alin no ita-nia demokrasia nia maturidade". remata
Viva Timor-Leste!
Viva ASEAN!
Viva solidariedade internasionál!
Onra, Pátria, no Povu
Ekipa Média F-FDTL
